EDEBİYAT: NAMIK KEMAL MİLLİYETÇİLİĞİNİN ESERLERİNE YANSIMASINA BAKIŞ

NAMIK KEMAL MİLLİYETÇİLİĞİNİN ESERLERİNE YANSIMASINA BAKIŞ

CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2/A

ÖZGE OĞUZ

1.Namık Kemal Kimdir?

Avrupai Türk edebiyatına kesin zafer sağlayan edip, Namık Kemal’dir. Türkiye’de ilk defa, vatan şairi diye şöhret kazanan şair de odur. Namık Kemal, Tanzimat devri Türkiye’sinde bir fikir ve sanat inkılapçısı olarak tanınmış ve kendisine bir milli kahraman gözüyle bakılmıştır. Kalemini yalnız bir sanat vasıtası olarak değil, aynı zamanda bir milli-sosyal mücadele vasıtası olarak kullanan Kemal’in olumlu sonuç veren sosyal mücadeleleri de şunlardır:[1]

Türk halkına milli benliğini ve kendi değerlerini tanıtmak; ona hürriyet aşkı vermek ve bilhassa ecdat kanıyla yoğrulmuş vatan topraklarını, uğrunda şuurla can verebilir bir seviyede sevdirmektir. Namık Kemal, vatan kelimesinin eski Türkçedeki değişik manalarına yeni bir hayat vermiş; eski dilde insan topluluğu, din, mezhep ve aynı mezhepte olan cemaat manasındaki millet kelimesinden türetilen milliyet kelimesine çağdaş bir mana kazandırmıştır.[2]

Yine eski dilde azad edilmiş köle manasındaki hür kelimesinden türeterek hürriyet kelimesini, Türkçeye kazandıran şair de odur. Aslı Arapça olan ve Eski Türkçe’de tek bir hükümdarın bir kavme hükmetmesi manasında kullanılan; böylelikle, daha çok, istibdad manası taşıyan istiklal kelimesini de lisanımızda, milletimize bir gün bir istiklal savaşı kazandıracak derecede sağlam ve milli bir manada kullanılan kudreti edip, yine Namık Kemal’dir.[3]

Öteden beri, Avrupa’da yapılmakta olan; milli, sosyal ve siyasi mücadelelerden fikir ve ilham alan bu kelimeler, Türkçede kullanıldıkları ilk anlardan başlayarak, sadece birer kelime olmakla kalmamış, yaralı bir milletin, uğrunda sürekli mücadele yaptığı birer kutsal ideal değeri kazanmış; birer milli-tarihi kelime olarak Türkçenin ölümsüz sözleri arasına katılmıştır.[4]

Namık Kemal, eski edebiyata, mutlakıyet rejimine saldırır gibi, aşırı bir şiddetle hücum etmiş; Türkiye’de fikri, edebi ve içtimai hayatta kuvvetle tesirli olacak, yeni ve Avrupai bir edebi hayat kurmaya çalışmıştır. Bunun yanında, aynı şairin, Türkiye’de halk hürriyetine dayanır, yeni bir idari rejim kurulması için aynı şiddet ve cesaretle harekete geçen bir de siyasi hayatı olmuştur.[5]

Namık Kemal kudretli bir şair, ateşli bir mücadeleci ve velûd bir muharrirdir. Sanat, onun elinde, içtimai fayda için ve milli idealler uğrunda kullanılan bir araç mahiyeti almıştı. (Onun Türk edebiyatında yaptığı inkılap da bu idi. ) Türk tarihinde, din müstesna olmak üzere, sanat, ilk defa onun elinde tesirli bir toplumsal görev üstleniyordu.[6]

Namık Kemal’in kültürlü ve inandırıcı bir mücadele lisanı vardı. Yeni edebiyatın kuvvetle yerleşmesi için eski edebiyata aynı hiddet ve şiddetle hücum etti. Dilde, halkın anlayacağı bir lisanla yazmak lüzumunu herkesten daha kuvvetle savundu ve bu fikrini tatbik etti. Avrupai edebiyatın her türünde eserler yazarak onları okuyan geniş bir orta sınıfının yetişmesinde tesirli oldu. Çok sayıda eserleri ve hususi mektuplarıyla, Türkiye’nin Tanzimat’dan Cumhuriyet’e kadarki fikri, edebi ve siyasi inkılapları üzerinde, uzaktan ve yakından daima büyük bir rol oynadı.[7]

Namık Kemal’ in Hayatı

Namık Kemal, birbiri ardınca mühim adamlar yetiştiren, tanınmış bir ailenin çocuğudur. Ailenin; adı bilinen ilk ceddinin Konyalı Bekir Ağa isimli bir zat olduğu söylenir. Aynı ailenin diğer tanınmış simaları, sırasıyla, Topal Osman Paşa, Kapudan-ı Derya Ratip Ahmed Paşa; Üçüncü Sultan Selim’in başmabeyincisi Şemseddin Bey; İkinci Sultan Hamid’in müneccim başılarından Mustafa Asım Bey gibi şahsiyetlerdir.Namık Kemal’in babası, Mustafa Asım Bey’dir.[8]

Namık Kemal, 21 Aralık 1849’da Tekirdağ’da doğmuştur. Annesi, Tekirdağ Muhassıllığında; Afyon Karahisarı; Kütahya, Kıbrıs kadılıklarında; Lazistan Mutasarrıflığı’nda, Kars ve Sofya Kaymakamlığı’nda bulunan, Koniçe eşrafından, Abdüllatif Paşanın kızı Fatma Zehra Hanım’dır.[9]

Kemal henüz sekiz yaşında iken annesi Afyon Karahisarında ölmüştür. Abdüllatif Paşa kızının hatırası olan Kemal’i yanından ayıramadığı için, Namık Kemal çocukluğunda dedesiyle birlikte diyar diyar dolaşmış ve Abdüllatif Paşanın mazulen İstanbul’da bulunduğu yıllarda Bayezıd Rüştiyesinde ve Valide Mektebinde birkaç sene okumuştur. Fakat daha altı yaşından başlayarak, babasından ve diğer özel hocalardan ders gören Kemal’in asıl tahsili, böyle özel hocalar elinde olmuştur. Kemal’e tasavvuf kültürü ve edebiyat zevki veren hocasının, Kars’da Vaizzade Mehmed Hamid Efendi olduğu bilinmektedir.[10]

Kemal anne şefkatini anneannesi Mahdume Hamımdan görmüştür. Kars’da binicilik ve cirit gibi spor dallarıyla meşgul olmuştur. Çocukluğunun bütün bu görgü, bilgi ve duygu hareketleri arasında daha Kars’da iken şiir denemelerine başlayan Kemal’in bir deftere yazdığı divan tarzı manzumeleri ve bazı hicivleri İstanbul’a döndükten sonra yazdıklarıyla birlikte bir divan meydana getirmiştir.[11]

Asıl adı Mehmet Kemal olan şaire Namık mahlasını Sofya’da iken tanıştığı şair Eşref Paşa vermiştir. Yine Sofya’da henüz on altı yaşındayken Niş kadısı Mustafa Ragıp Efendinin kızı Nesime Hanım ile evlendirilmiştir. Bu evlilikten 1864’de Feride adlı bir kızı,1867’de Ali Ekrem adlı bir oğlu olmuştur.[12]

İstanbul’da Hariciye Nezareti Tercüme Odası’nda kâtiplik vazifesi alan Kemal, burada on yıl kadar çalışmış, aynı on yıl içinde, iki sene kadar da İstanbul Emtia Gümrüğü tahrirat baş kâtibi, sonra müdürü olan, Divan Şairi Leskofçalı Galip Bey’in yanında muavin olarak vazife görmüştür. Yine bu on yıl içinde özel tahsile devam eden Namık Kemal, Arap ve Acem edebiyatı ile İslami ilimler sahasındaki bilgilerini genişletmiştir. Devrin Divan Şairleriyle tanışan ve bir divan şairi olarak ciddi şöhret kazanan Kemal, Encümen-i Şuara’ya katılarak bu encümendeki üstad şairlerin yanında haklı itibar görmüştür.[13]

Haftada bir toplanan encümen şairlerinin o hafta içinde hazırladıkları şiirleri ve nazireleri okuma vazifesi de Encümende, Namık Kemal’e verilmiştir. Namık Kemal’in divan üslubuyla söylediği bu devir şiirlerinde, birçok meslektaşlarından ayrı hususiyet göstererek bu şiirleri yeni buluşlarla, yeni fikirler ve yeni hayallerle süslemesi burada ehemmiyetli noktadır.[14]

Namık Kemal’in memuriyet hayatına Tercüme Odası’nda başlaması, onun daha öncede Fransızca öğrenmiş olması ihtimalini düşündürür. Tercüme Odası’nda ise Fransızcasını ilerletmeye çalıştığı ve bütün hayatınca hürmetkârı olduğu bir hocadan burada Fransızca öğrendiği bilinir. Arapçası ve Acemcesi hayli kuvvetli olan Kemal’in (iyi Arapça, acemce ve iyi Türkçe bilen bütün Tanzimatçılar gibi ) Fransızcayı da iyi ve kolay öğrendiği tahmin edilebilir.[15]

Namık Kemal’in sanat ve fikir hayatının asıl dönüm noktası, Şinasi ile tanıştığı ve Tasvir-i Efkâr ’da yazmaya başladığı zamandır. Daha Tercüme Odasında iken, devrin bazı yeni fikirli gençleriyle arkadaş olan Kemal, Şinasi’yi tanıdıktan sonra benliğinde Doğu tefekküründen Batı tefekkürüne doğru bir çekiliş duymuştur. 1865’te Şinasi’nin Paris’e gitmesi üzerine bu gazeteyi tek başına çıkartmaya devam etmiştir. Yazılarını ulusun gözünü açacak, istibdat idaresini yıkacak nitelikte yazmıştır. Halk dershanelerinin açılması, kızların okutulması, İstanbul’un yangınlardan kurtarılması ve Fransız diliyle öğrenim yapılan Tıp Fakültesinde artık Türkçe ’ye dönülmesi gerektiği ve bilhassa Türk Dili Ve Edebiyatı hakkındaki makaleleri çok ses getirmiştir. Daha sonra hükümet, siyasetine aykırı düşen gazetelerin bu yolda yazmalarını yasakladı ve bazılarını da kapattı. Bu arada Namık Kemal Erzurum vali muavinliğine atandı. Namık Kemal bu göreve gitmeyerek, arkadaşı Ziya Paşa ile birlikte 18 Mayıs 1867’de Paris’e kaçtı. İkisinin de bu firarının sebebi Mısır Hidivliği işi yüzünden Bab-ı Ali ile arası açık olan Mustafa Fazıl Paşanın çağrısıdır. Onları, Avrupalıların Jön Türkler dedikleri, Yeni Osmanlılar Cemiyeti adına neşriyat yapmaya davet etmiştir. Ancak, Sultan Abdülaziz’in III. Napolyon’un daveti üzerine Paris’e gelmesi dolayısıyla, Fransa Hükümeti bu siyasi Türk mültecilerine Fransa’dan uzaklaşma tebliğinde bulununca Namık Kemal, Ziya Paşa ve Ali Suavi ile birlikte Londra’ya geçmiştir. [16]

Kısa bir zaman sonra Ali Suavi’nin idaresinde “Muhbir” isminde bir gazete çıkarmaya başlamışlardır.(31 Ağustos 1867) Fakat Ali Suavi ile anlaşamayınca bir yılı aşar bir süre sonra Namık Kemal 28 Haziran 1868’de Avrupa’da çıkarılan Türk gazetelerinin en kalitelisi olan “Hürriyet” gazetesinin idaresini eline almıştır. Namık Kemal Avrupa’da kaldığı yıllarda, Avrupa devletlerinin idari şekli, hukuki ve siyasi kurumları, iktisadi durumları gibi konularla ilgilenmiş; Paris’te hukukçu Emile Accolas’tan, Londra’da Fanton adlı bir İngilizden hukuk dersleri almıştır.[17]

Namık Kemal başta Ali Suavi olmak üzere bazı ihtilalci arkadaşlarının hükümete karşı işi şahsiyete döken aşırı hücum ve tutumlarından rahatsız olunca 6 Eylül 1869’da Hürriyet gazetesinden ayrılmıştır. Fransız-Alman harbi başladığı sırada zaptiye nazırı Hüsnü Paşanın çağrısı üzerine 1870’de İstanbul’a dönmüştür.[18]

Mahmud Nedim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında Avrupa’dan dönen Nuri, Reşat ve Ebuzziya Tevfik beylerle birlikte “İbret”gazetesini kiralamışlardır. Bu gazete ilk sayısını 13 Haziran 1872’de çıkarmıştır. Namık Kemal burada gazetecilik hayatının en güzel ve en kuvvetli yazılarını yazmıştır.”Garaz marazdır”adlı yazısı gazetenin uzun bir müddet kapatılmasına kendisinin de Gelibolu mutasarrıflığına atanmasına sebep olmuştur.[19]

Namık Kemal Avrupa’dan döndükten sonra batı hayranlığına saplanmayıp, Türk-Osmanlı tarihinin en büyüklerine şuurla sarılarak millete o büyükleri ve o büyüklükleri tanıtmaya çalışmıştır. Aynı yıllarda halka vatan sevgisini, millet sevgisini, milli ahlak ve kahramanlık duygularını, daha canlı şekilde tanıtacak yeni bir vasıta bulmuştur: Tiyatro. Kemal’in Gelibolu’da yazmaya başladığı Vatan Yahut Silistre isimli tiyatro eseri 1 Nisan 1873 akşamı İstanbul Gedikpaşa tiyatrosunda sahneye kondu. Bu piyes Türk sahnesi için büyük bir hadise olmuştur. Fakat bu eserin halkı aşırı derecede heyecanlandırması, coşturması sonucu meydana gelen olaylar Namık Kemal’in tutuklanarak Magosa’ya sürülmesine sebep olmuştur.(6 Nisan 1873) [20]

Kemal ilk önce topçular kışlasının bir zindan odasına konulmuş daha sonra Veys Paşa’nın gösterdiği anlayışla, bir sürgün için oldukça rahat bir yer sayılacak pencereli ve teraslı bir daireye nakledilmiştir. Namık Kemal, Magosa’da meyus olmamış aksine Vatan piyesinin gördüğü manevi mükâfattan aldığı hızla burada yeni tiyatro eserleri, tarihi eserler, bir roman, bir takım edebi eserler, tenkitler ve bol miktarda mektuplar yazmıştır. Bu eserler incelendiği zaman Kemal’in Magosa’da çok elverişli hatta rahat bir hayat sürdüğü neticesine varılmaktadır.[21]

Namık Kemal 38 ay Magosa’da kaldıktan sonra Sultan Beşinci Murat’ın tahta geçmesiyle diğer sürgünlerle birlikte affedilerek 20 Haziran 1876’da İstanbul’a dönmüştür. Sultan İkinci Abdülhamit tarafından iltifat görmüş, Şura-yı Devlet üyeliğine getirilmiş ve Kanun-i Esasi’yi hazırlayan kurulda görevlendirilmiştir. Fakat İkinci Abdülhamit’in gerçek yüzünün ortaya çıkmasıyla hürriyetperverlerin hepsi bir tarafa atılmıştır. Namık Kemal de felaketle neticelenen Rus Harbinin ilanından sonra padişahın aleyhinde bulunduğu yolundaki bir ihbarla tevkif edilmiş ve umumi bir hapishaneye sevk edilmiştir. Beş ay sonra beraat etmesine rağmen İstanbul’da bırakılmayarak önce mecburi ikamete sonra da mutasarrıf olarak Midilli adasına gönderildi. Burada ve daha sonra naklen tayin edildiği Rodos ve Sakız Mutasarrıflıklarında iyi bir idare adamı olarak çalışmış, 2 Aralık 1888’de Sakız adasında yakalandığı Zatürre hastalığı neticesinde ölmüştür.[22]

Kemal Osmanlı hanedanından Rumeli Fatihi Süleyman Paşa’nın hayranı idi. Öldükten sonra onun Bolayır’daki türbesi yanına gömülmek isterdi. Bu arzusunu unutmayan Ebuzziya Tevfik, naaşını hükümdardan izin alarak Sakız’dan Bolayır’a getirtti. Namık Kemal’in Bolayır’da, Süleyman Paşa Türbesi yanındaki kabrine, planı şair Tevfik Fikret tarafından çizilen küçük ama güzel bir türbe yine, Sultan Abdülhamit tarafından yaptırılmıştır.[23]

Eserleri

Oyunları

Vatan Yahut Silistre

Gülnihal (1875)

Âkif Bey

Zavallı Çocuk (1873)

Kara Belâ

Celâleddin Harzemşah

Romanları

İntibah (1876)

Cezmi (1880)

Tarih konulu eserleri

Bârika-i Zafer

Devr-i İstîlâ

Evrâk-ı Perîşân serisi (1872)

Silistre Muhâsarası (1873)

Kanije (1874)

Osmanlı Tarihi Medhali (1888)

Edebi tenkitleri

Bahar-ı Daniş (1874)

Terceme-i Hâl-i Nevruz Bey (1875)

Mukaddeme-i Celal (1888)

Tahrîb-i Harabat

2.EDEBİ KİŞİLİĞİ

Türk edebiyatı tarihinde din dışı edebiyat sanatını bir ideal uğrunda kullanarak bütün fikri, edebi hamlelerini içtimai fayda için yapan ilk büyük şair ve muharrir Namık Kemal’dir.

Kemal Sofya’da iken bu havalinin ünlü saz şairleriyle tanışmış; yine Sofya’da ve İstanbul’da devrin büyük Divan şairlerinden iltifatlar almıştır. Fakat bunların hiç birisi Namık Kemal’i kendi saflarına çekerek eski şiirin, içtimai dertleri çok kısa söyleyen, klasik çerçeveleri içinde bırakmaya muvaffak olamamıştır.[24]

Dedesinin, Sofya halkından aldığı bir vergiye şiddetle itiraz ederek, henüz çocuk olmasına rağmen halkın hakkını müdafaa eden Kemal, Divan şiirinin beyit mimarisiyle oyalanacak bir devirde değildi. Namık Kemal’in çok kuvvetli bir hafızası vardı. Nefi Divanı’nı ezberlemiş, Divan şairleri içinde, en çok, bu yayla adamının erkek sesini beğenmişti. Devlete gördükleri hizmete karşı, dedelerinden, Topal Osman Paşa’yı asan, Şemseddin Bey’i servetsiz bırakan son devir hükümdarlarına daha çocukken küsmüştü. Bunlar, onun bir halk müdafaacısı olarak yetişmesini hazırlayan sebeplerdi. Bunun içindir ki Şinasi-Ziya Paşa- Namık Kemal Mektebi’nin cemiyetçi ve inkılapçı vasıfları, en çok Namık Kemal’in sanatında toplandı.[25]

Söyleyiş kudreti devrin bütün şairlerinden üstün olduğu halde, Namık Kemal, ideali uğrunda bile yalnız şiir söylemeyi kâfi bulmadı. Ona göre Fransız şiirinin en gür sesli şairi Victor Hugo bile, bu memleketin siyasetçi ve içtimaiyatça nesirleri kadar, memleketine faydalı olmuş sayılamazdı.[26]

Kemal’in şiir lisanı, Nefi ve Nabi mekteplerinin tesiri, tekâmülü ve birleşmesi ile kuvvetli; his hayal, fikir ahenk ve kültür bakımından zengin bir telkin lisanıdır. Onun daha divan tarzı şiirlerinde bu coşkun ve inandırıcı uslub, hürriyet fikirleri ve vatan sevgisi heyecanlarıyla beslenen yeni şiirlerine hafızalardan silinmeyen bir yaşama gücü kazandırmıştır.[27]

Kemal, şiirlerinde olduğu gibi nesirde de üslupçudur. Bu üslup, fikrin hiddet ve heyecanla birleşmesinden doğan bir söyleyiştir ve yazmaktan çok insan topluluklarına işittirmek için ayarlanmış bir hitabet lisanı çehresindedir.[28]

3.NAMIK KEMAL’İN MİLLİYETÇİ DÜŞÜNCESİNİN ESERLERİNE YANSIMASI

1789 Fransız İhtilaliyle Avrupa’ya yayılan milliyetçilik düşüncesi krallıkları ve imparatorlukları tehdit etmeye başlamış; Cumhuriyetçilerle krallık taraftarları arasında kıyasıya bir mücadele başlamıştı. Bu akımdan Osmanlı Devleti de nasibini almış; aydınlar bir araya gelerek cemiyetler kurmuşlardı. Ülkenin kötü gidişine dur diyebilmek için tek çıkar yolun, insan hak ve özgürlüklerine önem veren meşrutiyet idaresini gerekli görüyorlar ve bunun için mücadele ediyorlardı. Halkın bilinçlenmesi için gazeteler çıkartıyorlar, edebiyatın hemen hemen her dalında eserler veriyorlardı. Namık Kemal de bunlardan biridir.[29]

Namık Kemal ve diğer “Yeni Osmanlılar” dili yalnız estetik duyguların iletilmesi ya da taşınması olarak değil aynı zamanda birer kimlik edinme aracı olarak da gördüler. 1860’larda Namık Kemal ve diğerleri edebi alana hakim olmaları yanında, modernleşmeyi, “parlamenter rejim yandaşı olmak” Osmanlı Devleti’nin kurtuluşu için tek çıkar yol olarak görüyorlardı. Namık Kemal, Ziya Paşa ile birlikte, “batının ilim ve teknolojisini almayı; fakat İslam geleneklerimizi titizlikle korumak gerekliliğini” savunuyorlardı.[30]

Onların bu düşünceleri, kendilerinden sonra gelecek olan aydınların fikri yapısının temellerini oluşturmuştur. 1910’da Genç kalemler dergisinin etrafında toplanan yazarların fikir babası olmuştur. O, Türk halkının bilinçlenmesi ve parlamenter sisteme[31] geçilmesi için bir meşale yakmış, kendinden sonra gelen aydınlar bu meşaleyi söndürmemek için gayret etmişlerdir. Onun görüşleri millî edebiyatın oluşmasında en büyük etkendir.[32]

Atatürk O’nun için” Bedeni babam Ali Rıza Efendi, fikri babam Ziya Gökalp ve duygusal babam da Namık Kemal’dir.” Demek suretiyle modern Türkiye’nin doğuşunda onun katkılarını dile getirmiştir.[33]

Mustafa Can, “Namık Kemal Bibliyografyası” adlı eserinde Namık Kemal’i, Tanzimat hareketi ile birlikte Doğu Medeniyetinden batıya yönelen toplumumuzun ilk milliyetçi fikir adamı olarak kabul etmektedir. Namık Kemal, edebiyatımıza vatan, millet, hürriyet gibi kavramların bu günkü anlamını kazandırmıştır. Eğitim, harf ve dil ıslahı, kadınların okuyup yazmaları, hukuk, basın, şehir hayatı, idari teşkilat gibi konulara ya ilk temas eden ya da bu konulara “yeni” ve uygar görüşler kazandıran niteliğiyle “çağdaş uygarlık” ideali gütmüştür. Namık Kemal’in ana davası, kurumlarımızın ıslahı, vatan, millet, hürriyet, meşrutiyet konuları ve Türk toplumunun Avrupa uygarlığına ayak uydurmasıdır. Bu itibarla Namık kemal milliyetçi ve halkçıdır.[34]

Fakat bu düşüncelerde, direk olarak Türk milliyetçiliğinden bahsedilmemiştir. Devrin şartlarına göre, imparatorluk pek çok ulusu bünyesinde barındırdığından “ Osmanlıcılık” düşüncesinde milli duygulara hitap eden görüşleri savunmuştur.[35]

Vatan Yahut Silistre adlı eserinde, İslam Bey’in, konu vatan savunması olunca, sevdiği kızdan dahi vazgeçerek, “Nasıl olur ki devlet yerinden oynasın da ben yerimde mıhlanmış gibi burada durayım? Nasıl olur ki vatan muhafazası bu gün her şeyden mukaddes olurken ben senin yalnız senin muhabbetinle uğraşayım?Diyerek gönüllü olarak cepheye koşması; Zekiye’nin erkek kılığına girerek sevdiği adamın peşinden gitmesi; Sıdkı Bey’in, kalenin düşme ihtimaline karşı, gitmek isteyenlerin kaleden çıkabileceklerine dair yaptığı konuşmaya bir gönüllünün “ Beğ, Beğ, buraya kendi irademizle geldik. Gelişimiz ancak bu gün içindi. Siz bir elinizle bize düşmanı gösteriyorsunuz, diğeriyle kaçacak kapıyı. Saçıma sakalıma ak düşmediğine mi bakıyorsun. Ben yaşadığımı kâfi görüyorum. Kefenimi boynuma, şehitliği göze aldım. Bağdat’tan buraya o niyetle geldim.” diyerek cevap vermesi Namık Kemal’in uyandırmak istediği millî düşünce ve şuura en güzel örnektir. İslam Bey’in yaralı olduğu halde cephanenin havaya uçurulmasında tüm itirazlara rağmen” Hasta olan ölemez mi beğ’im. Siz Rey’inizi söylemeye bakın. Ben vatanım için hasta iken de ölürüm sağ iken de ölürüm.” Sıdkı Bey’in, “Düşman cephanesini havaya uçurabilir misin? Sorusuna; “ateşlerim, hatta iktiza ederse üzerine oturup öyle ateşlerim.”Diyerek cevap vererek bu görevi üstlenmesi; cephane havaya uçurulduktan sonra Sıdkı Bey’in Abdullah Çavuş, Zekiye ve İslam Bey’i yanına çağırarak İslam Bey’e hitaben; “ Gel oğlum, gel beğim. Dünya da ahrette yüzün ak olsun. Vatanını sevenlere ne büyük gayret gösterdin. Vatan için ölmek isteyenlere ne büyük gayret gösterdin. Vatan muhabbeti vücut bulsa elbet sen olurdun.” diyerek orada bulunanları duygu seline boğması; Abdullah Çavuş’un erlerin önüne düşerek:[36]

“İşte ordu karşıda hazır silah

Arş yiğitler vatan imdadına

Arş ileri arş bizimdir felek

Arş yiğitler vatan imdadına…”[37]

Marşını söyleyerek yürütmesi, yine Sıtkı Bey’in”Aslanlarım, doksan gündür çekmediğiniz bela, görmediğiniz cefa kalmadı. Osmanlının namusunu göklere çıkardınız. Vatan sizden hoşnuttur. Vatanımızın faydasını koruduk yine koruruz. Her zaman koruruz Biz her zamanbu yolda ölmeye hazırız. Yaşasın vatan! Yaşasın Osmanlılar” Askerlerin de hep bir ağızdan ”Yaşasın vatan! Yaşasın Osmanlılar” diyerek haykırmaları, Namık Kemal’in vermek istediği milliyetçilik düşüncesinden başka bir şey değildir. O her yönüyle Türk Milletinin uyanmasını, üzerindeki ataleti atmasını hedeflemiştir. Namık Kemal, Türk toplumunda millî tarih bilincinin gelişmesini, halkın şuurlanmasını istemiş; konuda tarihi eserler ve biyografiler kaleme almıştır.[38]

Namık Kemal’e göre her insandoğuştan hür bir varlıktır ve birey olarak kendisine Tanrı tarafından verilmiş hürriyet hakkıyla dünyaya gelir. [39](Kafadar, 2002:1454)

Onda henüz çocukluk yollarında doğmaya başlayan hürriyet düşüncesi 18. asır Fransız düşünce hareketlerine ve Fransız ihtilalinin ortaya koyduğu prensiplere dayanır. Hayatı baştan sona hürriyet mücadelesiyle geçmiş ve siyasi içerikli yazılarının tümünde ana fikir daha çok hürriyet aşkı üzerine kurulmuştur.[40]

Ne efsunkâr imişsin ah ey didar-ı hürriyet

Esir-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten

(Ey hürriyetin güzel yüzü, sen ne büyüleyici imişsin. Gerçi esaretten kurtulduk derken senin aşkının esiri olduk.)[41]

Bu beyitte hürriyeti, güzel yüzlü bir peri, bir genç kız olarak tasavvur ediyor ve tezatlı bir ifade ile ona olan tutkunluğunu belirtiyor. Haliyle bu dizeler beraberinde şairin düşüncesinin ve mücadelesinin hareket noktasını dile getirmektedir.

Ne gam pür ate ü hevl olsa da gavga-yı hürriyet

Kaçar mı merd olan bir can için meydan-ı gayretten

(Hürriyet mücadelesi korkulu ateş olsa ne dert, yiğit olan bir insan gayret meydanından kaçar mı? Hürriyet kavgası baştan aşağı ateş ve korku dolu olsa da gam değil; kaybedeceğimiz nihayet bir candır.)[42]

Bu da Namık Kemal’in vermiş olduğu zorlu hürriyet mücadelesi sonucunda, toplumumuzda güçlü bir hürriyet bilinci uyandırmayı başardığının kanıtıdır. Ona göre hürriyet için verilen mücadele korkakların vereceği bir mücadele değil, zulmün karşısında yiğitçe ve kahramanca alınacak bir tavır, yapılacak bir harekettir.

“Millet” Kavramı

Namık Kemal’in milliyetçiliği hayli yanlış anlaşıldığı gibi, mutlak bir İslam ve Osmanlı milliyetçiliği değildir. Onun yazılarının iç alemine nüfuz edince, dıştan bir Osmanlı milliyetçiliği gibi görünen bu heyecanın ruhunda bir Türk milliyetçiliği bulunduğu hemen ortaya çıkar. Kemal’in eserlerinde Osmanlı adını çok kullanmasına rağmen her fırsatta da Türk adını kullanması, Türk’ün ve Türklüğün büyüklüğünden söz etmesi asla gözden kaçacak mahiyette değildir. Onun Türkçülüğü Türkiye hudutları arasında kalmamış; şair Türkiye dışındaki Türkleri de her zaman düşünmüştür.[43]

Gerek düşünce ve gerekse sanat adamı olarak zengin bir milliyetçilik dolayısıyla kahramanlık ruhu taşıyan Namık Kemal, Türk milletinin ruhunda kahramanlık duygusunun var olduğuna ve sonsuza kadar var olmaya devam edeceğine inanır. Hemen hemen her eserinde de bu duyguyu vermeye çalışır.[44]

Hürriyet Kasidesi

Durur ahkâm-ı nusretittihad-ı kalb-i millette

Çıkar asar-ı rahmet ihtilaf-ı re'y-i ümmeten

(Başarının, üstünlüğün değeri, milletin gönül birliğinde durur; koruma ve kollama eserler ise ümmetin düşüncesinin çarpışması ile çıkar.)[45]

Dörtlükler

Vakf eyledim vücudumu ben rah-ı millete

Bezl eyledim hayatımı fikr-i hamiyyete

Cismim boğar âdemde olsa da hunum boğar seni

Vermem mecal ben sana halka hıyanete

(Ben varlığımı milletin yoluna adadım, hayatımı hamiyet düşüncesine serdim, bedenim yok olsa da kanım boğar seni, halka ihanette sana cesaret, güç vermem.)[46]

SONUÇ

Aydınlanma Çağı’yla birlikte yükselen ve Fransız İhtilali ile hızla yaygınlaşan “hak”, “eşitlik”, “hürriyet”, “vatan” ve “millet” kavramlarının Türk toplumunda yer almasında ve bu kavramların uygulanmasında Namık Kemal’in edebi kişiliğinin yanı sıra mücadeleci kişiliğinin de önemli rol oynadığı gözükmektedir. O, bu yönüyle ülkenin çağdaşlaştırılması yolunda yazdıkları, mücadelesi, öneri ve görüşleriyle yeni aydın tipinin de önemli temsilcilerinden biridir.Divan Edebiyatı’nın aksine Tanzimat edebiyatı, seçkin kişiler içindeğil, halk için meydana getirilen bir edebiyat düşüncesiyle ortaya çıkmıştır.Divan edebiyatının gerçekle ilgisizliğine, yapmacıklığına, boşluğuna şiddetle karşı koyan Namık Kemal, bu sebeple edebiyatın yeniden düzenlenmesini istemiştir. Bunun için de her şeyden önce yeni bir anlatım yolu, yeni bir dil bulunmasını zorunlu görmüştür. Türkçenin bir an önce konuşma diline yaklaştırılması gerektiğini savunur.Türkçenin yabancı kelimelerden arındırılarak gelişmesini, yazılı ve sözlü anlatımda ifadenin güçlendirilmesini, Türkçeye ait bir sözlüğün ve dilbilgisi kitaplarının hazırlanmasını istemiştir Namık Kemal.

Tarihi konulara eğilmesi, kahramanlıklarıyla sembol olmuş tarihi şahsiyetlerin hal tercümelerini kaleme alması, sosyal yaralara değinerek toplumu bilinçlendirmek istemesi, şiirini ve sanatını halkın emrine vererek onların hislerine tercüman olması, Namık Kemalin ne kadar milliyetçi olduğunun en büyük delilidir zaten. O, bu özelliğiyle kendinden sonra gelen aydınları da etkilemiş; daha sonra modern manada milliyetçiliğin gelişmesine hizmet etmiştir. Görüldüğü gibi Namık Kemal Milliyetçi dünya görüşünü benimsemiş ve kendisine hareket noktası olarak seçmiştir. Her hareketinde, her sözünde ve her eserinde Türk milletinin çıkarlarını göz önünde bulundurmuştur. Namık Kemal, Türk toplumunda millî tarih bilincinin gelişmesini, halkın şuurlanmasını istemiş; konuda tarihi eserler ve biyografiler kaleme almıştır. Sonuç olarak Namık Kemal fikir dünyasını çevreleyen milliyetçilik düşüncesini en iyi şekilde eserlerinde yansıtmıştır.